Dikil king Halalan 2013 keng Balen San Luis

Ating minsan a pamikatagun, iniang panaun ning pamangampanya nang dating Mayor Ben Bondoc a akapag-istorya ke ing metung a kandidatung tatagal para konsehal ning balen.

Aganaka kung ikutang: ken mo pung palage yu, ban lumput kayu keng pagnasan yung posisyun, ninu mo pu reng mumunang grupu o sektor a dapat yung paglolon o lapitan? Nganang mekibat: “deng manginginum”

O bakit naman pu, ngaku namang magtaka keng kayang sinabi. “baluan mu, Abe Ver, nung subukan mong pamuntalan deng anggang maki-tindahan kareng baryu at ikutang mu karela nung sanu ing pekamasali king tinda ra, ing ipakibat da keka , alak. Inia makanyan kung antindyan na kalub ku keng baryu, deng mumuna kung pantunan detang mititipun-tipun at miyarap king inuman kareng lalam kwayan, lalam mangga, lalam santul at miyaliwa pang lalam-lalam”

Ala pin namang paglugalan ing duda, at e sinala king sinabi na ining kandidatung kitnan ku, limput ya at binotu re. Megi ya pang pangatlu kareng anggang mibotung konsehal.

Nung nanu ing gewa na at nung atin yang mayap a gewa iniang panaun a makalukluk ya, ALIWA NE PUNG PISASABYAN ITA. E ta na pu kukutang nung atin ya mu mang pinasang resolusyun o munikala para miyangat ya o sumulung ing balen San Luis. Sabyan ta na mung metung a “political joke” ing milyari at angga man ngeni malilyari.

MABABO ING BATAYAN tamu, itamung memalen ning San Luis, nung bakit bobotu ta ya ing metung a kandidatu. Keraklan kareng memaryu o memalen, ibotu re ing metung a kandidatu uli namu ning asali na lang metung a case a beer? (itang orig?) Ibotu re ing metung a kakandidatu uli namu ning ka-apelyidu re o pinsan ne ning pinsan ning pinsan ning pinsan da? E RA NO LAWAN MAN DENG KAYANG CREDENTIALS o e rano suryan mu man nung nanu la reng papalad nang plataforma –de-gobyerno. IBOTU RE ING METUNG A KANDIDATU ULI KANUNG MAKASANGLA NO KALADWA RENG MABILUG NANG ANGKAN O PAMILYA PAULI NING PEPA-OPERA NE NING METUNG A KANDIDATU ING METUNG KARENG KAPAMILYA RA INIANG MASAKIT YA.

Ala no pa mung pakialam nung detang perang ginamit na keng panga-opera ning kamag-anak da, menibat la naman kareng penako ra keng kaban ning munisipyu. O era na solisitaan o ikutang mu man keng karelang sarili nung dening perang gagastusan ning kakandidatu para isaup karela menibat la naman keng pamagpautang dang maki-maragul a patubu kareng pakakalulu at makabakut keng utang dang kabalen. Ala no pa mung pakialam nung dening sasaup na ning kandidatu karela, pera lang menibat keng matsurang paralan. Ala no pa mung pakialam nung potang milukluk ne ining kandidatu, napnapan ne ngan a malinamnam ing kaban ning munisipyo ban abalik na la reng anggang megastus na.

Ngening daratang a halalan, pasibayu ta na namang mamarap keng kapagsubukan. Pasibayu ne namang mikabit keng gamat da reng botanti at memalen ing kinabukasan ning San Luis. Ini pa mo sana ing pekamayulagang pamikatagun nung nukarin mayakit a pante-pante la reng mayaman at pakakalulu keng karapatan at katuliran uling tsa-tunggal la botu. Oneng angga man ngeni, laganap ing kayalang beluan, ing kakurakutan at keyalang masabal a maghari keng halalan.

Deng problema:

1. Laganap a saliwanang botu (vote-buying) – munta ya ing runner na ning metung a kandidatu keng metung a bale. Pakisabyan ne ing padre-de-familia at nung apulu la reng botantis keng metung a bale, dinan neng antimanu diyes mil. (wholesale na ing bayaran keng botu ngeni)
2. Sistemang Utang a lub – magbotu ya ing metung a mabilug a pamilya uli ning keng milabasan asopan na la o adinan nong pabor ning kakandidatu. Mapalyaring apautang nong pera, ginastusan na la keng metung a kagipitan antimong ating mesakit o meopera at ing kakandidatu yang linawe o memye pamayad keng ospital
3. Sistemang kumpare, ninung, ninang keng kasal, binyagan, kumpil – balu ta ne ing epektu na nini. E naman gewa reng kumpari uli ning matinu yang tau o maging pangadwa neng pengari ning anak a pabinyag at aturu ne ining anak keng matulid a dapat. Gewa neng kumpari uli ning pinansyal a konsiderasyun at uli ning mayor ya o kaya posibli yang maging mayor o konsehal keng daratang a panaun.
4. Pamamatakut – manakit ka ken neng bengi ating armadong grupung lipo-lipo at kakatuk kareng pamibale-bale. Emu balu nung tau lang lual o nung armado lang goons keng baryu a mamatakut karetang e ra abayaran. Akit mo ren kareng sikoti at liblib dang parti reng baryu. Kabud na la lalsut keng gulut bale at misan kabud na ka makaramdam akbung baril. E la pu bibiru at babanta la kanita nung emo panusignan keng buri ra…pamarilan da ka bale o kaya itipa ra kang bengi patse abalu rang eme binotu ing pabotu ra.
5. Dakal pa at miyaliwang paralan ning pamamirayat – kalupa na mo ning pamamayad mismu kareng teachers, board of canvassers, election inspectors at miyaliwa pa. Ing obra da naman dening maestro / maestrang kasabwat da reni, miyaliwa na. atsu ne ken ing disenfranchisement kareng botanti. Nung misan rugu melyu ne keng kakapantun ining botanti nung nukarin yang presintu, ene akit ing lagyu na. inia pala ating metung a buong page ning COMELEC list leko ne o kaya pelitan ne. Lakwas na nung balu nang keng presintung ita, mas lamang lang magbotu reng kalaban ning kandidatung memayad kaya o papaboran nang manyambut.


Dening mebanggit a sakit at dinat ning halalan a paulit-ulit malilyari keng Balen San Luis, malilyari la keng makabang panaun at angga man ngeni, ela pa mayuyulu.

Mananu na sanang mika-pamagbayu no kaisipan deng memalen at asanak dang e dapat masayang ing metung a mayulagang bage a adwan ning demokratikong sistema karela. Ing pamamili kareng karapat-dapat a manungkulan karela.

GAWAN TAYA SANA PUNG MALINIS AT MATINU ING DARATANG A ALALAN. ULING POTANG ALA TA NANG APULAYAN ULING TALAMAK NA ING ANGGANG KAKURAKUTAN AT KASIRAN, KARIN TAMU ASANAK NA E TA YA DININAN ULAGA ING KEKATAMUNG KATUNGKULAN AT KARAPATAN.

mandilu

Aku na sa ing meging kwintas ning salu mung sapad-sapad
Ba’ ku na lang asasalat, Ba’ ku na lang asasalat
Detang adwang mansanitas.

Aku na sa ing meging tabu ning arap mung andu-andu
Ba’ ku nia mung abibiru, ba’ ku nia mung abibiru
Maluat mu nang katutubu.

-Totoy Bato

emote...emote

Tulad ng balyenang hindi pinili at nagkataong naisadsad ng alon sa dalampasigan, sa pagpipilit makabalik sa laot kung saan siya mabubuhay, pumasag, dinaganan, winasak ang kastilyong pusong nakatindig sa buhanginan--
sa ganitong paraan ka dumating
at nawala sa akin, mahal

sa ganang aking akala

Tinanong ako ng isang kaibigang manunulat:

Bakit sa dinami dami ng mga nag-iingay na language at cultural activist tungkol sa unti-unting pagkamatay ng salitang Kapampangan ay tila walang kinahihinatnan ang lahat ng ipinaglalaban?

Sumagot ako:

Sa ganang aking akala, ang kabiguan ay nagbubuhat sa di pagpaparaanan; sa paghahangad ng isa na siya'y mauna sa isa, na siya muna bago ang iba, sanhi sa walang habas na pag-iimbot sa sariling pagkatampok.




***

Ka Eden

“Ka Eden, kasama ka naming naghahanap ng patay, naghuhukay ng bangkay. Ngayon, ikaw naman ang pinatay nila “ ~ Irein Cuasay, secretary general of Karapatan-Mindoro Oriental~



Sabihin mo, Ka Eden, na huwag kaming masuklam
tumambad man sa amin ang basag mong bungo
ang dalawang tila-tarak ng icepick sa iyong batok
at ang di mo makilalang larawan; sabihin mong
ito’y walang anuman, at huwag kaming magdamdam
sa kanila na di man namin matukoy at mapangalanan
sa tinakluban nilang mukha ng kalapastangan.
Sa kanilang sa inyo’y humarang, nagtanong sa iyong pangalan,
at tinugon mo ng “ako po iyon”, kasabay ng dalanging
huwag na silang mandamay, ikaw na lang… ikaw na lang.


Isatinig mong kamatayan nga’y isang pagpapahingalay
at walang-anumang ituturing na isa ka, isa ka lang
sa maraming bilang ng maaamong tupang walang kalaban-
labang kinaladkad sa bitayan. Ibulong mo sa amin, ngayon,
ikaw nga mismo’y walang pagdaramdam
at magaan sa loob mong tinatanggap ang kinasapitan
upang masambit naming “siya nga po’y payapa na sa bisig ng maykapal
kasama nang iba pang mga pinaslang na hindi pa namin nahuhukay”


Sabihin mo, Ka Eden, upang harinawa’y hindi na pagdimlan pa ng isip
Yaring bayang wala nang masulingan. Walang mapagsumbungan.


Sabihin mo ito
Sa bayan kong daluyong na humuhugos ngayon sa mga lansangan.
Sa mamamayang tumutugon sa anyaya ng kabundukan.



--
April 6, 2013
Oran, Algeria

language evolution ek.ek..

There is such thing as language evolution kalupa da reng amanung "computer", “mouse”, “internet” at miyaliwa pa na e makalto sadya... tanggapan ta la ren as is keng bokabularyung Kapampangan anti na ning ela likas kekatamu. Malyari ta lang gamitan at ituring parti ning amanu only and only if talagang matamad tamung manimbentu o gawang sariling lagyu kareng bage bayung a ren... maging everyday part na nala ning kekatamung kultura at amanu kasi e. Bisa tamu at e bisa gamitan ta la ren at maging parti no ning aldoldo tamung sabi.

Pero nung aku ing kutnan, anggat atin tamung akarapat mag-coin tamu o manimbentu tamung sariling lagyu liwas kareng lagyung dayu kareng bayung alsut a terminung den bate keng tutukyan tamung pamangudlit Kapampangan.

Aku kasi e yu ku man akit miyapektuan antimong maghuramentadu pa mu, kunan ke ing palang a makasabit atsaka ku manabak nung ing kasabi ku sabyan na kanakung "nanung ulam mu" imbes na "nanung asan mu?".

Uli’ng kikilalanan ku at tatanggapan ku ing katutuan na kekatamung Kapampangan ating mamaus "asan" at atin mu namang mamaus "ulam" bilang katulid na ning word a "viand". Alang problema kanaku ita at pareu kong tanggapan ...

Pero patse sinabi nang "kadaya mo! (you're a cheater) ... a mali ne ken. Uli’ng malino mu neng indam ing aliwang amanu at timbunan me ing likas mung amanu. Patse megbala-balaus ta ya kaseng tinggap ing amanung “kadaya mo” (para keng “you’re a cheater), mate ya ing “kapamirayat o kapamirayit mo”. Metung pa, ing amanung “kadaya mo” -- you are bloodied or you are full of blood” ya keng Kapampangan!

Dapat ta lang iwastu reng kabalen patse makanyan na. Masyado nong maging trying hard at bala ra rugu makaragdag keng personality da nung magpaka-konyu o magpaka-semi-Tagalug la.


***

April 2013

a makanyan ya pala?

Mengan kami keng restoran tapus menalbe keng sine --- (mali ya!)
(ing tapus (tapos) Tagalog ya. Ing “kaybat” ya ing dapat gamitan uli’ng ini yang Kapampangan.)


Tàpus ( o itàpus) mu palaut keng kubu ing sukal bayu mu silaban. – (ustu ya!)
(oyan ing ustong gamit na. iyagkas yang mabilis)


*** Additional info:

Dependi keng pangayagkas, manaliwa ya kabaldugan keng Tagalog ining amanung “tapos”:

Agkas mabilis – Tàpos – finished (as in tàpos ka na bang maligo?)
Agkas malumi – Tápos – and then ( as in kumain kami tápos (o pagkatápos) nanood kami ng sine)

---

opera

Sinitsitan ne ning kalele na ining kumpare kung Berung kabang makalukluk la at makiramdam la king metung a miting-de-avance:

“O ika mo, Ka Berung, keng pamalak mu sumambut ne kaya ngeni i Among Ed?”


Nganang mekibat: “O, agyan rugung magkasakit kung isipan nung makananu dapot ipanalangin ku pa mu rin ing sumambut ne. Sana naman. O ining kalaban na e yata byasang lalangi pabelu e… ing plataporma na metung ya mu: Opera!

Isipan mu, patse ating linapit a maki-katarata, opera. Patse ating lumapit a maki-tigsa keng buldit, opera! Deng anggang lalapit a maki-luslus, bisang patuli, masakit akmulan at agyang nanupang masakit… opera!

O nung ala no mang masakit makanyan mu naman … Oh Pera! ”


----

(Good luck, Among ED)



*
2013 Election

Watas-Talagulis

kanaku la
ding ngeni
pakisaklawa’ ning mata:

bale
komunidad
palengki
internet café
bunduk
baril
rally
makalubas a babai . . .

lelangan ko reni
kabang masaya ku
andat malungkut ku

inaplus king panalala
kambe ning inalduk
a pait at pamilasa

deni
ila
ring kakung
kapanamdaman.



***