Bosis

(Poema king pormang Villanelle)
--- Oliver S. Carlos



E ka sa tatakut nung makaramdam kang bosis king asikan
Sulung! pupulan mu’ing malagintung pale tenam ta king linang
Ala naku karin -- E wari balu mung karin da ka likwan?

Karing pilapil a mitmung kapalsintang telete’t liklukan
Ing bosis na mu ita niting kaladwa kung e na ka alakwan—
E ka sa tatakut nung makaramdam kang bosis king asikan

Nung miragsa ku man king matning akbungan na niting labanan
Gabun a pigpala at pekipatayan e ra ne asamsam
Sulung! pupulan mu’ing malagintung pale tenam ta king linang

Makaramdaman ka mang kakalaso bitis mag-aswe king linang
Deti tanda la mu ning dalise lugud at ayling pisuluan
E ka sa tatakut nung makaramdam kang bosis king asikan

Ala na! Ala na! Ala na ing salpak ning pangayalipan
Kekata ne ing gabun bista ma’t daya ku ing meguing puhunan
Sulung! pupulan mu’ing malagintung pale tenam ta king linang

Panabalin ku mu’ing dalise yung lugud keng gabun a menan
Ikuwentu mu sana kareting anak ‘ta iting kasaysayan
Ban e la tatakut makaramdam la mang bosis king asikan
Sulung! pupulan yu’ing malagintung pale mitanam king linang





******

Diskurso

Malaya na ang tao kapag hindi na siya naghahangad nito.
-- Khalil Gibran




Kalayaan! kalayaan! kalayaan! --- Nino?
Namin. Nila. Ninyo. Katumbas ba ito
ng buhay at luha? ng ibinububong dugo para sa lupa?
Oo, katumbas ito nang pagkapatid ng daantaong tanikala—
ipinulupot at isinakal sa leeg nilang inagawa’t pinagkaitan
Mainam ang pagsunod. Hindi na nito madaragdagan ang latay
ng latigong inihahaplit at inihahataw. Maiibsan ang hapding sugat
ng gapos sa leeg at kamay – bumabaon sa bawat nilang paghatak
sa tuwing tumatanggi. Kahit paano’y maaampat ang pagtagas ng dugo.
Tumingin ka sa paligid mo, wala na bang higit na magandang bagay
kaysa sa kalayaang tila tinitibag, hinuhukay ng tao sa tipak ng bato?
Wala na bang mas mahalaga -- liban sa pagkapatid ng mga tanikala?
Ito ang sigaw ko. Siyang bubuo sa punit na dangal ng abang bayan ko.
Kailangan ito at siyang dapat isigaw: Paglaya! Paglaya! Paglaya!
Nino? Ng mga tao namin? Ng mga tao nila o ng mga tao ninyo?
Kailangan ang kalayaan, dito, doon at saanmang dako.
Hanggang kailan at paano? Hanggang saan at para kanino?
Para sa naghahari bang inihahataw ang kamay na bakal
upang manatili ang kalayaan? O sa kanilang nagnanais nito—
sinisilaban, pinapatid sa apoy ang tanikala ng panaghoy
upang sa paglaya, sikilin din naman ang laya ng iba?
Mainam ang kalayaan. Mainam -- kapag nawala na
ang paghahangad para rito -- walang kasing-inam
kung mapaglalaho nito’t malulusaw ang mga tunggalian.



****

Oliver S. Carlos
March 17, 2011
Oran, Algeria

King Balu Ta

King balu ta
Lango yang makatayangtang
King saput ing kamatayan—
Makalale nang lalapitan
Ning babaguang gapang-gapang.
King balu ta
Taram ya iting kikislap--
Pangalayit ning makapaldas
Karetang meyaus na
Agyang e pa dapat.
King balu ta
Diyablu yang sasagakgak
Ing kamatayan;
Parusa ya iting
Makatakut kabaldugan.
Dapot, angga mu karin
Ing balu ta.
Uli’ng ing tutu na
Maguin ding diyos
Balu ra’t aminan da
King ila man mate la.
Nung makanyan,
E kaya ing kamatayan
Mayumu ya namang timan
Ning alang anggang kapaynawan?




*********
Oran, Algeria
2011

Siklu

king pangasalilung na
karing payung ning kauran
paninasan neng lakaran
ing pilapil ning kaugtuan
ampat gumapang neman
king ena piyadian, ing silim
kaybat ning kagatpanapunan,
sakali’t kinampa na
ing paling peninasan
at ikwa ra nang méngabtak
ding sangkang pinakbagan,
managulele yang
ala nang migit pang mayap
king aplus ning uran
dapot – ala na
ala nang datang a uran--
a muma at maplus
karing labi at katawang
ala namang kapupuntan
nune’ing dulum at salilung
ning marimla nang kutkutan.









******
Oran, Algeria
April 2011

dalit ning lugud

quing pecamarayu, buri cu neng ume
nung maliari mu sana, i-cauani que
qng catauan cu’t bie
dapot macananu?
macananu queng apaglacbe
a lagpus pa caring pecamarayung bage?
a lagpus pa queca?

lugud ia ini
a buri cu nang icutcut
iculung
qng pecapisac a dulum
ban e na ne aiaplus pa
ban e na ne atagquil pa
ing capanamdaman mu’t caladua

quelalaman --
carin que paintun carinan
ban ena na sana damdaman
agiang ing pecamaina mung sagacgac
o asulyapan mu man
maging ding pecamatipid mung timan

dapot…
nung baquit egana-gana na mung bage
a atatagquilan cu’t alalaue,
queca la ngan macaugne -- quecata
at caring balang pinandit ning panga-icata
ding tumaila na ning napun, garalgal lang siuala
Papaitas la qng leparan
ban dugpa la at magbalic mu naman
mengaring sisiguc at maniglo nota
a macagapus qng daralit cung gitara.

o’ maliap cung dalit!
quing nanung tigtig
o quing nanung instrumentu
maliari cung macalalang
agyang metung mu mang melodiya
caring aduang pusung
e na capilan man magmetung pa?




***
Oran, Algeria

Tawling Parapu

Melangi na ing tinta
ning magpaldas a pluma

paungul ing aklis a labul,
makitangis ya ing angin
king mamalsang papil

pundat-pundat,
kurap-kurap nya sala
ing paritang mag-inakit
karing tawling parapung
e sinayad at migulis

tawling parapu at katayang
magmasabal at makigaga
karing mipaparusang malda –

mibusalan . . . mituldukan
king dinabulbul a daya
ibat king buntuk
ning midukmung makudta

pete ne ning balas
ing laya ning kudta!




***
2011
Oran, Algeria

Dalit King Anak Ning Arayat

King pamanaluki da ring manalbe mata
king maputing katsang makalale misasara
malakwan ya
ing daraya nang lupa keng danggut ning istorya—

marimla yang bangke ning marok a pete
ning kayapan king kayang pamanagumpe
“yaping bage na yan” -- ngarang mangabiran
king pangaragsa ning bigotilyong Kapampangan
a pikasaman da -- minatad pasakit
kareng bida ning balang pelikula

FPJ, Erap, Ramon Revilla . . . ila ngan
dinalan lang kasakitan at parusa
kareng gamat na bilang metung a kontrabida
ning pelikulang pigmalasakita’t liguran na
dapot linugud kaya keya?

Ing sining a dininan nang bie
at yanang meging bie na’t pigkabie
o’bat ngeni iya pang pilit makamate
karing inambag nang kule?

Maplas a katutwan a masakit tanggapan
nung misan ing metung a kontrabida—
a magpatingkad king imahe na ning bida
ning bayaning tatalangan da ring masa—
iya pala ing tune bida
at ding ginanap a mayap, ding sasambang bida
ila pala . . . ila pala ing tune dapurak
at magsamantala karela

Pepakit ne ning budning anak
ning Bunduk Alaya, aliwa ya . . .
e ne kalupa
ning tune bie ing pelikula.



***
On the death of Francisco Bustillos Diaz
(a.k.a. Paquito Diaz)
March 4, 2011
Oran, Algeria

Ilang-ilang

quing lacad-gapang cung bie
icua cung linugud

miguit quing metung

ding miglumut a bitis
ning paninap, caiabe la

ring melanguing tangque at bulung
a lalagutuc,

ulasan ning gabun
lalam ding macaiagpang impun

liguran cu la.

at quing dimla ning uran,
maniampaga cung ilang-ilang—

sisiclaud at manigapu
quing pali ning caugtuan

ban maduluc. nung misan,
caring pisac a alino,

manaquit cu—
malamlam lang mata

antimong tupang curap-curap
at magtaca.

maputla iang labi
ing asbuc ning paintungulan

at caring alacac nang mangalalam,
carin co babait ding baiu cung paninap—

sasaque co reti caring misasalbag a alapap.
ding sasapinan dang melutung a bulung

acaquit cong mapipirat
mapipitna libutad, papalto ra la

ring eran a macabaligtad
magpaldas. cuculdas. dapuat—

quing bie cu— nanupata
liguran cu ing balang pinandit

a acaquit cu nung macananung
calupa da ring salung andu-andu

baiu la miampang, paialipan
quing sala ning sicluban,

ding ilang-ilang macanian la naman—
macalale lang mamucadcad

at libutad ning mula, carin,
mipnung dingal lang tatalacad.

macanian mu siguru ing maliari rang gauan…
ing aguiu cung gauan:

talacad, pinandit salingalngal
ban mabalag at magpauasang-uasang

malaso quing dulum at patac ning uran.




-------


*** also published in eK!/versilog

Panayam mula sa emanilapoetry

Itinuturing kong isang karangalan ang mapabilang sa walong kontribyutor na hiningan ng panayam ng emanilapoetry website. Ang emanilapoetry (web and print ) bilang tagapaglathala ng mga akdang pampanitikan ay isa sa may pinakamalawak na hukbo ng mambabasa at naglalathala ng mga tula, sanaysay at iba pang akdang pampanitikan. Ang mga literary journals at print magazines nila ay nababasa sa buong Australia at Europa.

Nakatutuwang isipin na sa daan-daang kontribyutor nila, isa ako sa mga naalalang kapanayamin ng emanilapoetry upang magbigay ng pananaw hinggil sa tula at pagtula. Nagbigay sila ng magkakatulad na limang tanong sa lahat ng kinapanayam at nakagugulat ang lawak ng kaisipan ng ibang mga kapwa-manunulat. At yamang binigyan nila ng pagkakataong mamili ang mga kinapanayam sa lengguaheng gustong gamitin sa pagsagot, minabuti kong sagutin ang English nilang tanong sa wikang Filipino.

Ang sumusunod ay ang naging daloy at laman ng panayam:

*****







emanilapoetry: What draws you to express yourself through poetry and what drew you to poetry in the first place?


Oliver: Maraming bagay ang nagtutulak sa akin upang ilahad ang aking sarili sa pamamagitan ng tula. Para sa akin, ang buong uniberso ay isang malalim na tula. Humuhugot ako ng inspirasyon sa mga bagay sa paligid,– may hininga man o wala.

Sa tula, sabi nga ng isang makata, maaari kang magtayo ng bantayog mula sa abo, at magagawa mo ring hipan upang iguho ang isang kastilyong nagpapanggap na marmol. Kagaya ng marami, nagsimula lang sa tinatawag na “hobby” at pagtatagni-tagni ng ilang taludtod na may sukat at rima sa dulo – pinagdidikit na mga kataga tungkol sa pag-ibig, sa ulan, sa bukid, sa kalabaw, sa masasayang alaala ng kabataan. Naka-tsambang mailathala ang isa. . . na sinundan ng pangalawa, ng pangatlo at marami pa.

Ang mga una kong naisulat ay mga temang mabababaw at nangangangapa sa porma, tinig at istruktura at malayo sa aestetikong pamantayan para matawag nga talagang tula. (kahit naman siguru ngayon, hindi ko pa rin kayang sabihin na ang mga ginagawa ko ay tunay ngang mga tula – sa istriktong pakahulugan ng mga batikan at dambuhalang personalidad ng panitikan. Pero umaasa rin ako, katulad ng iba pa, na matagpuan ang sariling tinig at pagkakakilanlan sa larangang ito.

emanilapoetry: How do your current posts compare with the first poem you published on emanilapoetry?


Oliver: Mapangahas! Matigas ang ulo at nagpipilit maging maangas! – siguro ganito ko gustong ikumpara ang mga isinusulat ko ngayon kumpara sa mga nauna. Mula sa nilalanggam at nakaka-diyabetis na mga tula ng pag-ibig, nakakabuo na rin naman kahit paano ng mga tulang may angas magtanong kung bakit walang mailagay na bigas sa kaldero ang isang maybahay hanggang sa kung magkano binili ng isang kurakot na pulitiko ang condo unit na pinang-regalo sa kabit niya, maging hanggang sa mga tulang nakikipag-usap at nagbibigay pangalan sa mga tala at buntala.

Sa teknikal na aspeto, aaminin kong hindi ako sigurado kung ang mga isinusulat ko ngayon ay maikakategorya ngang mga tula ayon sa nakakahong pamantayan sa pagsulat ng mga “dekano sa pagtula”. Wala kasi akong pormal na kasanayan at hindi rin ako tumuntong sa alinmang paaralan o palihan sa pagtula kung kaya’t ang iba sa mga naisusulat ko ay umaani ng mga pagbatikos sa aspetong teknikal.

Sumusulat ako ayon sa dikta ng aking diwa nang hindi tumitingin sa nakalimbag at nakakahong mga panuntunan sa kung ano ang dapat at hindi dapat sa pagsulat. Aaminin ko ring ang iba sa mga naisusulat ko ay mga “cliche” o gasgas na tema pa rin (sino nga ba ang tuwirang makapagsasabi na lagpas na sila sa ganung antas at ang lahat ng mga naisusulat ay pawang bago?) pero patuloy na binabaka ang ganitong tendensiya at nagsisikap na makapagprisinta ng kung hindi man bagong tema ay bagong atake at pamamaraan – kahit pa nga madalas ay kinukutya at pinagtatawanan.

Ang tula naman ay patuloy na nag-eevolve. .. gusto kong mag-eksperimento, gusto kong tawirin ang mga hangganan, at makapagtakda ng mga bagong hangganan. Balang araw gusto kong makasulat ng mga akdang kayang makipagmatagalan sa panahon…harinawa.

emanilapoetry: As you are so attracted to words, how do you feel about the way language is being used in today’s world?

Oliver: Maraming pananaw tungkol sa paggamit ng lengguahe sa mundo. Tubig-karagatan ang pananaw ng iba sa lengguahe at para sa kanila isang partikular lang na lengguaheng naiintindihan ng lahat o mag-uugnay sa kalat-kalat na mga isla ang dapat gamitin sa tula o sa literatura . . . may mga tumitindig pa ngang English lang ang may pinakamatimyas na salita at dapat gamitin ng buong mundo.

Nalulungkot ako sa ganitong pananaw dahil pinapatay nito, katulad ng nangyayari sa Pilipinas ngayon, ang ibang mga lengguahe. Pansinin nating ang arbitraryong pagpapagamit ng gobyerno ng salitang Tagalog sa ibang mga rehiyon ay unti-unting pumapatay sa nakasanayan nitong lengguahe, halimbawa ng mga Bikolnon, Hiligaynon, Kapampangan at iba pa. Para sa akin, dapat ituro ang sariling lengguahe sa kung alinmang probinsya ito katutubung binibigkas. Hayaan itong yumabong kasabay ng pagyabong ng literatura nila.

One emanilapoetry member once commented: “Pag mas marami ang nahihikayat maging makata sa isang bansa ay mas yumayabong ang kultura ng bansang iyon.” In what way or ways can poetry enrich a nation’s culture?

Oliver: Naniniwala ako rito. Mas maraming makata, mas malaki ang tsansang makahukay ng diyamanteng akda mula sa kanila. Hindi lamang yaman na maituturing, kundi “katiyakan” na hindi mamamatay ang isang kultura o kalinangan. “Ang isang akdang walang kamatayan ay ang selyong magpapatunay na hindi mamatay kailanman ang isang kalinangan”.

emanilapoetry: Any advice you have for those who want to have their hands on poetry?


Oliver: Magbasa . . . tumuklas. Huwag matakot sumubok at lalong huwag matakot mabigo. Ituring na hamon ang bawat pagbatikos at huwag maging balat-sibuyas sa mga puna. Higit, sa lahat…lagpasan at pangibabawan ang nakikitang mga kahinaan.

emanilapoetry: Thanks Oliver for sharing with us your thoughts.

Babo Entabladu

matarling ya siuala ing matuang lalaking gaganap a bida
king metung a piyalben dikil keng temang pamisalba
king mamamate amanu, kalalangan at literatura—

king malamyus nang pamigale king kudta nang poema,
ing sabi na:

gusal ta na! guniat ta na! itamu ngan, kimut ta na!
ban e mate ing amanung kekatamu pepamana
meko keni kayanakan, ikayu mu ing pag-asa
ikudta yo at igale ding poesya yung makarima
dinan yo ke karing bayu’t mangasanting yung ideya


alang ketunan-tunan, linapit ya ing metung a kayanakan.
ala yang nanumang sinabi...

misdan la at metigalgal ding e makapanwalang malda
iniang begut ne king pangatakas ing baril a sasalikut na
atsaka ne berilan a buntuk ing mipase matua…

oyan ing kalalangan! oyan ing literatura!

papalakpak la at mag-viva
ding mekayalbe at dinamdam
king mesabing drama.




******
2011
Oran, Algeria

Pablasang Bisa Iang Mie

libutad da ring mengamate-- ing magnasang mie.

dangal ing egana-gana-- guguliac ning pilubluban
nung iti ing mauala, nanu pa, ing cabaldugan ning sabla?
at nung queti e que atupan, sana mu man, atiu carin
quing canacung puntan.

(nucarin ne pin igutan ing mapupuput nang inaua—caninu ne iasa?
caring capara nang mebuluc na dapot mumusig a pangisnaua ?
carening magmalinis dapot liclac na naman ning sistema? )

at quing carelang pangabigla …
menaimic la ring maligalig at masigla.
meligalig no man ding sadyang payapa –
quing minagus at sinabulbul a daia
ning taung mipase.

ning mete magnasang mie -- libutad da ring mete.




---


SAPAGKAT NINAIS NIYANG MABUHAY
-- Oliver S. Carlos


sa gitna ng mga namatay – ang nagnanais mabuhay

dangal, higit sa lahat --- kalooban ang nagsisiwalat
kapag ito ang nawala, ano pa nga ba ang saysay ng lahat
at kung dito’y hindi ko siya natagpuan, sana naman, naroon siya
sa aking pupuntahan

(saan nga ba niya huhugutin ang mithing pahinga—kanino niya iaasa?
sa tulad ba niyang nabulok na nguni’t umuusig ang hininga?
sa mga labi bang nagmamalinis gayung nilamon din ng sistema?)

at sa kanilang pagkabigla
nanahimik ang maliligalig at ngumangawa
naligalig naman ang mga dating payapa
sa talsik at agos ng dugo
ng taong humandusay

ng patay na ninais mabuhay … sa gitna ng mga patay.



***********

Feb. 8, 2011 / Oran, Algeria
(On the death of Former Sec. Angelo Reyes)

*** ang tulang ito ay inilathala sa emanilapoetry

Igulis Ke King Dila Ku

Mengaring aguilang tiknang nong kakablas ding keyang pakpak
-- pepaynawa at sinake king angin, migdatun ya ing kakung labi
libutad ning salu mu

Kule kayumanggi
ing danum-urang
gagapang king gabun
ngening gatpanapun. . .

at king papag a ini, makakera kang bulak
a sasamba’ ning palad kung magtumaila;
karing aplus a magdulap, susukdan to ring gilid
ning kuwadradung angganan, king bibilugan
tang papag malikmata ka tang mandam sala
king mag-umasid a kandila—

king pundat nang kurap, manigapu ka ta –
nung ibulus na ning banua ing tututul nang lua
ban itigho no kaua ring bulung ning tanaman,
nung sakali man, at inakbag ne ning kabengian
ing dulum nang alang kapamunan, sana
atin yang lakwan a alala – kekata –
ing simsam tang tula king pisulung uran

“kaulan mu ku . . .
igulis ke king dila ku
ing lugud ku keng salu mu.”





*****
2011
Oran, Algeria